Ceza yargılamasında İddiamakamı (Cumhuriyet Savcısı) tarafından, toplanması gereken tüm delillerin toplandığına kanaat getirilmesi durumunda sunulan ve mahkemece karar verilmesi istenen hususları içinde barındıran talebe "Esas Hakkında Mütalaa" denir. Böylece tarafımıza çok sık yöneltilen "savcı mütalaası ne demek", "mütalaa ne demek", "savcının mütalaası ne demek", "savcının mütalaası nedir" gibi sorulara da kısaca cevap vermiş olmaktayız. 

---

Uygulamada, artık araştıracak bir husus kalmadığı konusunda mahkemece bir kanaat oluştuğunda, hakim veya mahkeme makamı iddiamakamından esas hakkında mütalaa talep eder. İddiamakamı, toplanan tüm delillere göre, yargılamanın nasıl sonuçlanması veya nasıl karar verilmesi gerektiği yönünde görüşünü sunar. İşte bu görüşe ve sonu "kamu adına talep ve mütalaa olunur" diye biten cümle "esas hakkında mütalaa"dır.

---

Peki esas hakkında mütalaanın önemi nedir? Daha sık sorulan soruyla; savcının esas hakkındaki mütalaası ne kadar önemlidir? Bir ceza yargılaması, iddiamakamının esas hakkında mütalaa verme aşamasına gelmişse, dosyanın karara çıkmasına ramak kalmış demektir. Genelde böyle olmakla birlikte, esas hakıknda mütalaa sonrasında bazen yargılama uzayabilmektedir.

---

Örneğin, tevsii tahkikat talebi bunlardan birisidir. Tevsii tahkikat talebi, genelde sanık veya sanık müdafii ile katılan veya katılan vekili tarafından dile getirilir. Anlamı, yargılamanın genişletilmesi, yeni deliller toplanması yahut yargılama aşamasında toplanmayan bir delil var ise getirtilmesi gibi taleplerdir. Çok nadir de olsa, bazen dosyadaki bir delilin anlamı değişebilir, yeni bir tanık ortaya çıkabilir yahut da yargılamayı etkileyecek başka bir mahkeme kararı ortaya çıkabilir. İşte tüm bu durumlarda, tevsii tahkikat talebi dile getirilerek, esas hakkında mütlaa verilmiş olsa da karar öncesi yargılama devam edebilecektir. 

---

Sık sık "savcı mütalaasını verdikten sonra ne olur" şeklinde sorular gelmektedir. Kural odur ki, iddiamakamı esas hakkında mütalaasını verildikten sonra, taraflara son sözlerini söylemeleri için söz verilir. Eğer taraflardan biri veya her ikisi de süre isterse, mahkemece veya hakimlik makamınca bu süre verilmek zorundadır. Aksi takdirde savunma hakkının kısıtlanması söz konusu olabilecektir. Daha sonra da karar verilecektir. 

---

Savcının esas hakkındaki mütalaası ne kadar önemli sorusuna geri dönerksek, iddiamakamının mütalaası dosyanın duruşmaya katılan Cumhuriyet Savcısının dosya hakkındaki görüşüdür. Dolayısıyla MAHKEMENİN ESAS HAKKINDA MÜTALAAYA UYMAK ZORUNLULUĞU YOKTUR! Her ne kadar halk arasında "savcı ne derse mahkeme aynısını yapar" şeklinde bir ön yargı oluşmuş ise de bu doğru değildir. Savcının mütalaasına aykırı verilen yığınla karar bulunmaktadır. 

---

Peki, iddiamakamı yani savcılık makamı, mütalaasını nasıl mahkemeye sunar? İddiamakamı, duruşmadan önce mahkemeye yazılı şekilde esas hakkında mütalaasını sunabileceği gibi duruşma sırasında katip aracılığıyla zapta da yazdırabilir. Her iki durumla da uygulamada karşılaşılmaktadır. 

---

Bununla birlikte nadir de olsa mahkeme, savcılıktan mütalaa talep edebilir. Bu iki durumda gerçekleşir. Birincisi, konumuz olan esas hakkında mütalayı mahkemeye yazılı bir şekilde sunması için mahkeme, savcılığa yazı yazabilir. Bu durumda savcılık makamı mahkemeye mütalaasını yazılı olarak verir. Bir de UYAP'ta sık sık görülen evrak ismi olarak "savcılıktan mütalaa talep yazısı" başlığında evraklar görülmektedir. Bu evraklar daha çok, yargılamada yer alan sanık veya katılanlar tarafından bir talepte bulunulduğunda, bu talep hakkında savcılığın da görüşünün alınması zorunlu olduğundan, taraf talebi ile birlikte savcılığa yazı gönderilerek savcılıktan "o taleple sınırlı olmak üzere" mütalaa talebidir. Örneğin, tutuklu sanığın tahliyesi yönünde celse arası bir talep sanık müdafisi veya sanık tarafından mahkemeye sunulduğunda mahkeme, bu talebe dair savcılıktan mütalaa talep eder. İşte bu talep, UYAP'taki evraklar bölümünde "savcılıktan mütala talep yazısı" olarak geçer. 

---

Yine çok gelen sorulardan gelen biri de "savcı mütalaasını değiştirebilir mi" sorusudur. Savcılık mütalaası, mahkeme kararı verene kadar DEĞİŞEBİLİR. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, savcılık esas hakkında mütalaa verdikten sonra sanık veya katılan taraf "tevsii tahkikat" talebinde bulunarak bu talebi doğrultusunda yeni deliller ortaya çıkabilir ve buna göre savcılık makamı mütalaasını değiştirebilir. Bununla birlikte, savcılıkça esas hakkında mütala verildikten sanık ve müdafinin savunması veya katılan tarafın beyanları ile savcılık makamı mütalaasında değişiklik yapabilir. Yahut da mütalaa verildikten sonra mahkemece karar verilene kadar savcılık gözden kaçırdığı bir hususun farkına verip kendiliğinden de mütalaayı değiştirebilir. SAVCILIK MAKAMI MÜTALAASINI SANIK LEHİNE DEĞİŞTİREBİLECEĞİ GİBİ ALEYHE DE DEĞİŞTİREBİLİR. Bu konuda savcılık makamını sınırlayan bir hukuki düzenleme yoktur. 

---

Tabi iddiamakamında bulunan savcının esas hakkındaki mütalaasına karşı itirazda bulunup bulunulamayacağı da akla gelebilen bir sorudur. İddiamakamı tarafından verilen esasa hakkında mütalaa bir "karar" niteleğinde olmadığından, herhangi bir itiraz mercine başvuru yapmak suretiyle klasik itiraz yöntemi ile itiraz edilemez. Sadece iddiamakamının esas hakkındaki mütalaasına karşı mahkemeye beyan sunarak, mütalaa yönünde karar verilmemesi, kabul edilmemesi gerektiği dile getirilebilir.